Demiryolu ekonominin kan damarı olduğu gibi katener de demiryolunun kan damarıdır. Araç üstünde bulunan pantograf ile katener sistemindeki seyir teli etkileşiminin düzgün olabilmesi için hattın belirli aralıklarla ölçümünün yapılması gerekir. 

Katener ölçümü ile elde edilecek sayısal verinin analizi ile problemleri öngörmek ve büyük maliyetler oluşmadan onarım yapmak mümkün olmaktadır. Avrupa genelinde tüm demiryolu hatlarında, firmalardan yılda en az bir kez olmak üzere katener ölçüm hizmeti alınır. Yeni hatlarda ise bu hizmet sonucu sunulan rapora göre hattın geçici kabulü yapılır.

Ülkemizde ağırlıklı olarak bu testler, bir personelin seyahat halindeki tren üzerinden çıplak gözle yaptığı inceme şeklinde yapılmaktadır. Bazı noktaların gözden kaçması gibi insan hatalarının yanı sıra bu yöntemle yapılan testlerde sayısal veri elde edilememesi de önemli bir dezavantajdır. Elinizde sayısal veriniz olduğunda örneğin bir yıl arayla yaptırdığınız iki ölçüm hizmeti sonuçlarının karşılaştırılması ile hatta meydana gelmekte olan deformasyonu tespit edebilirsiniz. Diğer yandan sehimin ve sehimin yola göre türevinin EN 50119 normuna uygunluğunu gözle tespit edemezsiniz. Bunun gibi daha pek çok örnek verilebilir.

Özellikle eski hatlarda seyir teli aşınma miktarının da ölçülmesi gerekmektedir. Zaman zaman pandül ile bağlantıdaki hata nedeniyle seyir telinin kendi ekseni etrafında 360o döndüğü durumlar olabilmektedir. Pantografla seyir teli arasındaki etkileşimin düzgün olması için böyle problemli yerlerin tespiti gereklidir. Seyir teli yüksekliği, aşınması ve dezeksman değerlerinin istenilen aralığın dışına çıkması durumunda pantograf seyir telini kopartabilir. Demiryolunda seyahat esnasında seyir telinin kopması ve bu hattın trenle istenmeyen şekilde temas etmesi, çok önemli bir güvenlik problemidir. Ayrıca, işletmecilik ve onarım maliyeti ve itibar kaybı gibi faktörler de düşünülürse demiryolu sektörü açısından önemli bir problemdir.

Katener yüksekliği ve dezeksman ölçümü, ölçüm yöntemine göre dinamik ve statik olmak üzere iki farklı şekilde yapılabilmektedir. Dinamik ölçüm pantograf etkisi altındaki katenerin yükseklik ve dezeksman değerlerinin, pantograf kömürlerinin monte edildiği arşe düzlemine göre ölçülmesidir. Bu nedenle dinamik ölçümde sadece tren üstünden alınan veri yeterli olmaktadır.

Statik ölçüm ise pantograf etkisi altında olmayan katenerin ray düzlemine göre yükseklik ve dezeksman değerlerinin ölçümüdür. Dolayısıyla sadece tren üstünden katenere temas etmeden alınan ölçüm yeterli değildir. Ayrıca, trenin raydaki yanal gezinmesi (hunting), süspansiyon nedenli şasideki salınımlar ve ray açıklığı (ekartman) değerlerinin tren üstünden ölçülen seyir teli yükseklik ve dezeksman değerleriyle eş zamanlı olarak işlenmesi gerekmektedir.

Zaman zaman statik ölçüm ile dinamik ölçüm arasında hangisi daha önemlidir veya gereklidir gibi sorularla karşılaşıyoruz. Geçici kabul öncesi statik ölçüm yapılarak hattın projeye uygunluğunu test etmek gerekir. Hat işletmeye açıldıktan sonra en az yılda bir kez dinamik ölçüm ile birlikte seyir teli aşınması ölçümü yapıldığı takdirde katenerle ilgili problemlerin büyük kısmı öngörülebilir ve kolayca müdahale edilebilir hale gelir. ‹htiyaca göre statik ölçüm yeniden yaptırılarak hatta meydana gelen deformasyonun tespiti gerekebilir.

Dinamik ölçümle beraber müşterinin talebine bağlı olarak pantograf ve seyir teli arasındaki darbelerin ölçümünü de yapmaktayız. Burada amaç pantograf kömürünün ömrünün olabildiğince uzun olması için darbelere maruz kaldığı bölgelerin iyileştirilmesini sağlamaktır. Ayrıca oluşan arklanmaların da ölçümü talep edilirse termal kamera ile bunu yapmaktayız. Yükseklik, dezeksman ve darbe gibi ölçüm verisiyle birlikte her bir pantograf kömüründen akan akım miktarı ve katener gerilimi ölçümü de oluşan arklanmaların nedenini anlamakta önemli olmaktadır. Tüm bu resmi tamamlamak üzere pantograf karakteristiği incelemesi de dinamik ölçüm hizmetinin özellikle tavsiye ettiğimiz bir parçasıdır. Pantograf karakteristiği incelemesini araç üstünde değil yerde yapıyoruz. Pantografı tam kapalı konumundan sabit hızda ve yavaşça açarak tam açık konumuna gelinceye kadar uyguladığı kaldırma kuvvetini ölçüyoruz. Sonra da tam açık konumundan tam kapalı konumuna doğru bu ölçümü yineliyoruz. Bu bize histerezis eğrisi şeklinde pantografın uyguladığı kaldırma kuvvetini yüksekliğe bağlı bir grafik olarak veriyor. Öte yandan tam kapalıdan tam açık pozisyonuna doğru darbeli olarak pantografın yüksekliğini değiştirirken uyguladığı kuvvetin geçici rejim davranışını inceliyoruz. Bu inceleme sonucunda pantografın rezonans frekansını belirliyoruz. Bu çalışma bizi tren sabit hızda giderken katenerden dolayı pantografa gelen periyodik darbeleri göz önünde bulundurarak aracın hangi hızında pantografın rezonansa girdiği bilgisine ulaştırıyor. Tabii ki beklenen o ki, bu hız değeri aracın nominal hızının çok üstünde kalsın. Ancak bazı metro hatlarında yaptığımız çalışmalarda bu değerin nominal hızın altında kaldığını tespit ettik. Elbette bu durum pantograf kömürünün hızlı aşınmasının başlıca sebeplerinden biridir. Burada vurgulamak istediğimiz en önemli nokta ölçüm alınırken sisteme olabildiğince etki etmeden ölçüm almaktır. Bizim lazer temelli temassız ölçüm sistemimiz sayesinde seyir teli yüksekliği, dezeksmanı ve seyir teli aşınma tespitini sisteme etki etmeden yapabilmekteyiz.

Robat Kontrol olarak demiryolu hatlarında gerek statik ve gerekse dinamik ölçüm hizmeti ile birlikte detaylı bir çalışmanın sonucu olan bir rapor sunmaktayız. Bu rapor sadece hattaki ilgili tüm problemlerin tespiti ile kalmayıp aynı zamanda bu problemlerin nasıl giderileceğine dair çözüm önerilerini de içermektedir. Tek hedefimiz sizin memnuniyetinizdir ve bunun ancak titiz bir çalışma sonucu olabileceğinin bilincindeyiz.

Robat Kontrol Katener Ölçüm Sistemi ölçüm esnasında ölçülen verileri işleyerek sonuca gerçek zamanda ulaşmakta ve müşteri tarafından belirlenen limitlerin dışına çıkıldığı yerler koordinat bilgisiyle birlikte uzaktaki bir sunucuya yazılmaktadır. Dünyanın herhangi bir yerindeki internet erişimi olan yetkili kişi bu sunucuya bağlanarak yapılan ölçümde tespit edilen noktaları izleyebilmekte ve bu noktalardaki problemle ilgili bilgi alabilmektedir.

Burada önemli olan bir başka konuda kalibrasyon ve ölçüm hassasiyeti sertifikasıdır. Yukarıda anlatılan Katener Ölçüm Sistemi’nden farklı olarak Robat Kontrol’ün bu amaçla geliştirdiği Katener Ölçüm Robotu portatif bir cihazdır. Ray üzerine yerleştirilerek seyir teli yüksekliğini ve dezeksmanını 1 mm hassasiyetle ölçer. Ölçüm hassasiyeti, uluslararası akreditasyonu olan bir kuruluş tarafından sertifikalandırılmıştır. Katener Ölçüm Robotu, hafif ve kolay taşınabilir olması nedeniyle tercih edilen bir üründür. Bu Katener Ölçüm Robotu ile Robat Kontrol Katener Ölçüm Sistemi’nin kalibrasyonu yapılmaktadır.

Haberin Kaynağı : Railway Turkey

09.06.2015