TÜMOSAN Motor Sanayi Başarı Hikayesi

Yerli ve Milli Üretime Adanmış Ömürler-27

TÜMOSAN Motor Sanayi Başarı Hikayesi

1975 yılında rahmetli Necmettin Erbakan Hoca Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olduğunda motor tahrik ve aktarma organları ve benzeri teçhizatı üretmek amacıyla bir kararname çıkararak Bakanlar Kurulunun 05 Aralık 1975 tarih ve 75/10905 sayılı kararı ile merkezi Ankara’da olmak üzere Makine ve Kimya Endüstri Kurumu (MKEK), Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK), Şekerbank, Türkiye Denizcilik Bankası, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankasının iştirakiyle, 23 Haziran 1976 tarihinde 100 Milyon TL sermaye ile Kamu İktisadi Teşebbüsü(KİT) statüsünde TÜMOSAN A.Ş.’yi kurdu.

MKEK'na ait hisseler 13 Kasım 1984 tarihinde 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kurulan Ağır Sanayi ve Otomotiv Kurumuna (ASOK) devredildi. Yüksek Planlama Kurulunun 18 Nisan 1990 tarihli kararı doğrultusunda ve 233 Sayılı KHK'si hükümlerine istinaden bu kez ASOK hisseleri tekrar MKEK'na devredildi.

Şirketin merkezi kuruluşta Ankara'da iken, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulunun 12 Eylül 1984 tarih ve 157 sayılı kararı ile şirketin merkezi Konya olarak belirlendi ve şirket merkezi fiilen 19 Eylül 1985 tarihinde Konya'ya nakledildi.

TÜMOSAN A.Ş’nin ilk Genel Müdürü rahmetli Prof. Dr. Sedat Çelikdoğan’dır.

Sedat Çelikdoğan Kuruluş Aşamasını şöyle anlatıyor:

Ecevit Hükümeti 1974’te kuruldu. Ardından Demirel Hükümeti geldi. 1976 yılında Ağır Sanayi Koordinatörü olarak göreve başladım. Beş tane şirket kurduk. Ben de o şirketlerin koordinatörü idim. Sanayi Bakanlığı’nda kadrom müsteşar yardımcısı olsa da asıl görevim Ağır Sanayi Koordinatörlüğü idi. TÜMOSAN’ı ve TAKSAN’ı kurduk. Sırasıyla TESTAŞ ve TEMSAN’ın kuruluşlarında da görev aldım. Benim uzmanlık alanım motor olduğu için, otomotiv sanayine dönük yatırımların yönetimi bana verildi.

TÜMOSAN A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü olarak 1976 yılında yeni görevime başladım. TÜMOSAN’ın açılımı Türk Motor Sanayiidir. Asıl görevi ise Türkiye’nin bütün motor ihtiyacına yönelikti. Bunun içinde öncelikte traktör vardı. Nitekim o dönemde Türkiye’de 120 bin kişi traktör sırasında bekliyordu.

Sedat Çelikdoğan hoca Genel Müdür olduğunda ekibi ile hızlı bir şekilde motor projelerine başladı. Kuruluş ile birlikte 5 proje ele alındı. Dünya otomotiv devleri, finansman imkânları ile ülkemize gelmeye başladılar.

1976 yılında ilk olarak İtalyan Fiat’la traktör ve traktör motorları lisans anlaşması yapıldı ve fabrika Konya’da kuruldu. Arkasından Tır Motorları Projesi’nde Volvo ile lisans anlaşması yapıldı ve tırlar için motor üretim hazırlıkları başladı. Daha sonra Kamyon Motorları Projesi’nde Mercedes ile lisans anlaşması yapılarak Aksaray’da fabrika kuruldu. Hemen arkasından minibüs ve kamyonetler için hafif dizel motorları projesinde Japon Mitsubishi’yle ve aktarma organları projesinde de Alman ZF firması ile lisans anlaşmaları yapıldı.

Sedat Çelikdoğan tarafından yapılan anlaşmalar:

Traktör Projesi: FIAT TRATTORI-İTALYA

Dizel Motorları Projesi: FIAT TRATTORI-İTALYA

Hafif Hizmet Dizel Motorları Projesi: MITSUBISHI-JAPONYA

Kamyon ve Ağır Kamyon Motorları Projesi: DAIMLER BENZ ALMANYA, VOLVO-İSVEÇ

Aktarma Organları Projesi: ZAHRADFABRIK (ZDF)-ALMANYA

Tüm bu projelerle o dönemde yılda 100 bin adet motor, 60 bin adet traktör üretilmesi planlandı. Fakat yapılan bu projelerden rahatsız olan Amerika ve Batı, Türkiye’ye ambargolar uygulamaya başladı. Uygulanan ambargolar ile anlaşması yapılan tüm bu projelerin finans akışı kesildi. Hükümet düşünce Sedat Çelikdoğan görevden alındı. TÜMOSAN’da üretim ve yatırımlar durma noktasına geldi.

1977 yılında Prof. Dr. Necmettin Erbakan 2. MC Hükümetinde Başbakan Yardımcısı olunca Sedat Çelikdoğan’ı TÜMOSAN’a tekrar Genel Müdür olarak atadı. TÜMOSAN yeniden büyümeye başladı. Fakat hükümet 21 Haziran 1977 tarihine kadar görev yapabildi. Hükümet düşünce Ecevit Başkanlığında kurulan yeni hükûmet, 5 Ocak 1978 - 12 Kasım 1979 tarihleri arası görev yaptı. Sedat Çelikdoğan tekrar görevden alındı, bazı fabrikalarda çalışmalar yavaşlatıldı ve bazılarında ise yatırımlar tamamen durduruldu.

Sedat Çelikdoğan o günkü ortamı şöyle anlatıyor:

- Türkiye’de sanayi hamlesi başlayınca birden bire hava değişti. Temelleri atmamız 2 sene sürmedi. Bizi engellemek için her türlü ayak oyunu denendi. Sonunda erken seçime gidildi. Erbakan Hoca fabrikaları açmak için adeta çırpınıyordu. Zaten fabrika üretime başlasa üretilen tüm ürünlerin pazarı hazırdı. Biz o zamanda çılgın bir planla, kamyon motorunu ayrı, tır motorunu ayrı, hafif dizel dediğimiz kamyonet motorunu ayrı, traktör motorunu ayrı ayrı planlayıp yatırımlarını yaptık. Bugün Konya ve Aksaray dizel motorların üssü olduysa bu yatırımlar sayesindedir.

TÜMOSAN tarafından ele alınan kamyon ve ağır kamyon dizel motorları projelerinin yürütülmesi 5 Nisan 1979 tarihinde kurulan ve sermayesinin % 82,8'i TÜMOSAN' a ait olan Aksaray Motor Sanayi ve Ticaret A.Ş.(AKMOSAN)'ne devredildi. Ancak 18 Haziran 1984 tarih ve 18435 Sayılı Resmi gazetede yer alan "Kamu İktisadi Teşebbüsleri hakkında 233 Sayılı Kanun hükmünde kararname ile AKMOSAN, ASOK' a bağlandı.

Ağır Kamyon Dizel Motorları Projesi için İsveç VOLVO Firmasına 4 Milyon İsveç Kronu lisans sözleşme bedeline karşılık 2,4 Milyon İsveç Kronu olarak ön ödeme yapıldı. Bu proje BMC firmasına devredildiğinden alacaklar daha sonra geri tahsil edildi.

Aksaray'da yapımı üstlenilen 2 tip minibüs, midibüs ve pikap hafif dizel motorları ile ilgili olarak Japon MITSUBUSHI Firması ile lisans anlaşması kapsamında anlaşma bedeli olan 300 Milyon Yen’in 96 Milyon Yen’i ödendi, projenin yatırımı daha sonra devletçe durdurulduğundan diğer ödemeler yapılmadı. 25.000 metrekare kapalı sahası olan fabrika tesislerinin inşaatı karkas halinde tamamlanmadan bırakıldı.

Aktarma Organları Projesi için ise Alman ZF Firması ile lisans sözleşmesi kapsamında sözleşme bedelinin tamamı olan 5.525.000 Alman Markı firmaya ödendi. Konya'da 20.000 metrekare kapalı sahası olan fabrika binasının inşaatı karkas halinde tamamlanmadan bırakıldı.

Traktör ve dizel motorları projeleri için İtalyan FIAT Firması ile 7 Nisan 1977 tarihinde yapılan lisans anlaşması gereği TÜMOSAN, 49-142 BG aralığında 3, 4 ve 6 silindirli dizel motor ve 8 tip traktör lisansına sahip oldu. Motor projesinin 1978 yılında yatırım programına girmesine ve motorun tamamına yakın bölümünün yerli olarak üretilmesinin amaçlanmasına rağmen, motor montaj ve test atölyesi 1981 yılında, motor bloğu, silindir kafası ana yatak kep imalat hatları yatırımı 1987 yılında ancak tamamlanabildi. Krank mili, biyel kolu ve kam mili gibi motorun diğer ana elemanlarının imalat hatları yatırımları ise gerçekleştirilemedi.

12 Kasım 1979 - 12 Eylül 1980 tarihleri arasında Süleyman Demirel Başbakanlığında yeni 43. Türkiye Hükûmeti kuruldu. 12 Eylül Darbesi ile bu hükümetin de görevi sona erdi.

Traktör üretimi kapsamında, traktör montaj atölyesi Aralık 1983'te, dişli kutusu, ön dingil mesnedi, arka kapak, aks kovanı ve transmisyon kutusu imalat hatlarından oluşan traktör mekanik atölyesi ise Nisan 1986'da ancak faaliyete geçirilebildi. 1987 ve 1992 yılları arasında traktör üretimine ara verildi ve 1993 yılından itibaren üretim yeniden başladı.

FIAT firması ile Lisans anlaşması Ağustos 1988 yılında sona ermesine rağmen anlaşma gereği TÜMOSAN kazandığı tecrübeler doğrultusunda kendi markası ile dizel motor ve traktör imalatına 1993 yılından sonra devam etti.

Şirket 18 Ağustos 1998 tarihinde özelleştirme kapsam ve programına alınarak MKEK'na ait şirket hisseleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na devredildi ve bir yıl içerisinde özelleştirme işlemlerinin tamamlanmasına karar verildi.

Şirketin 24 Nisan 2000 tarihinde yapılan ihalesine 4 firma katıldı. İhale sonucunda Anadolu Ortak Girişim Grubu birinci sırada ve Konya Selçuklu Ortak Girişim Grubu ikinci sırada yer aldı. İhale sonucunda alıcı olarak belirlenen girişimcilere sırası ile yöneltilen satış sözleşmesinin belirlenen sürelerde imzalanmaması nedeniyle teminatları irat olarak kaydedildi ve ihale sonuçlandırılamadı.

İhale sonrasında faaliyetlerine kısıtlı olarak devam eden TÜMOSAN, 7 Şubat 2003 tarihinde Sümer Holding'e bağlandı.

Özelleştirilmesi amacıyla ikinci kez 2004 yılında tekrar ihaleye çıkıldı ve TÜMOSAN varlık satışı ile ALÇELİK Çelik Yapı İnşaat San ve Tic. A.Ş. tarafından satın alınarak 1 Temmuz 2004 tarihi itibarıyla devir teslim işlemi tamamlandı.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş. 2004 yılında özelleştirilerek Albayrak Grup bünyesine katıldıktan sonra Albayrak Grubunun da firmaya verdiği destek ile yerli üretim çalışmalarına başladı ve çalışmalar günümüze kadar bütün hızıyla devam etti.

Firmanın merkezi İstanbul’da olup Konya'da toplamda 1.600.000 metrekarelik alan üzerine kurulu fabrikanın 93.000 metrekaresi kapalı alan olmak üzere motor ve traktör üretimi gerçekleştiriyor. Yılda 75.000 adet motor üretim kapasitesi, 45.000 adet traktör üretim kapasitesi ile beraber Türkiye’nin en büyük üretim tesisleri arasında ilk sıralarda yerini alan TÜMOSAN,  şu an itibari ile 10 seri, 25 ana model altında 268 farklı ürün çeşitliliğiyle traktör üretimi yapıyor.

TÜMOSAN, 2012 yılında halka arz edilerek İstanbul Borsasında işlem görmeye başladı. 2013 yılında 105 beygir gücündeki 8105 modeli traktörünü üretti. 2014 yılında Türkiye’nin ilk yerli 115 beygir gücündeki traktörünü üreterek müşterilerinin beğenisine sundu.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş., 2014 yılında Altay Ana Muharebe Güç Grubu ihalesinde SSM tarafından sözleşme görüşmelerine başladı. 17 Mart 2015 tarihinde sözleşme imzalanmış olmasına rağmen teknik destek sağlayıcı Avusturya firmasının kendi hükümetinden ihraç lisansı alamaması nedeniyle oluşan mücbir sebep nedeniyle proje sonlandırıldı.

TÜMOSAN ile SSM arasında yeni bir Güç Grubu Geliştirme Proje Sözleşmesinin imzalanmasını takiben Mayıs 2015’te TÜMOSAN Savunma A.Ş. firması kuruldu ve savunma sanayii alanında tamamen yerli ve milli sistemlerden oluşacak taktik tekerlekli araç konsept tasarım çalışmalarına başlanarak geliştirilen ilk endüstriyel prototip PUSAT 4X4 Hafif Taktik Tekerlekli Zırhlı Araç, Mayıs 2017’de IDEF'17 Fuarında büyük ilgi gördü.

Fuar sonrasında başlatılan TÜBİTAK destekli Ar-Ge projesi kapsamında kullanıcıların isteği doğrultusunda balistik zırh tasarımı, mayın koruması tasarımı vb. gibi yeni detay yenilikler ile “PUSAT” zırhlı aracın yeni prototipi Mart 2019’da IDEF'19 Fuarında yer aldı. Aynı fuarda TÜMOSAN tarafından yol üstü ve yol dışı tekerlekli araçlar için 01 Ağustos 2016 yılında başlayıp, 31 Aralık 2017 yılında geliştirilmesi tamamlanan 8+1 manuel şanzıman,

2018 yılı sonu itibariyle test aşamasına gelen 8+1 senkromeçli otomatik şanzıman,

01 Mart 2017 tarihinde Ar-Ge çalışması başlatılan tork konvertörlü tam otomatik şanzımanın endüstriyel prototipleri de tanıtıldı.

Bu fuarda ayrıca PUSAT için geliştirilen hibrid güç paketi ile Zırhlı Muharebe Araçları için geliştirilen “ALP” güç grubu dikkat çeken ürünler arasında yer aldı.

IDEF'19 Fuarının TÜMOSAN için en önemli olayı ise SSB ve FNSS arasında imzalanan 100 adet ÖMTTZA dizel motorlarının TÜMOSAN’dan tedarik edileceğinin açıklaması oldu.

TÜMOSAN, 2015 yılı itibari ile faaliyet alanını genişleterek TÜMOSAN markalı Zirai Ekipman üretimi ve satışına başladı. 2016 yılında ürün gamını genişleterek çalışmalarına devam eden TÜMOSAN, 4 ürün grubunda 19 zirai ekipman ve 280’den fazla model çeşitliliğiyle sektöre büyük bir yenilik getirdi.

TÜMOSAN 2016 yılında kendi dizel motorunu entegre edeceği 3,5-5 ve 8 ton forklift geliştirme çalışmalarına başlayarak 2019 yılının ilk yarısında 3,5 ton forklift seri imalatını gerçekleştirdi.

Ayrıca, 2016 yılında başlatılan ürün geliştirme çalışmaları kapsamında 4 silindirli marin motor çalışmaları 2018 yılında tamamlanarak 2019 yılı itibarıyla seri üretim ve satışına geçildi.

TÜMOSAN ürün çeşitliliğinin artırılması amacıyla 2017 yılında 3 ve 4 silindirli dizel motorlar ile jeneratör ve jeneratör motor üretim çalışmalarına başladı.  2019 yılının ilk yarısında 4 silindirli 65,74, 82,91 ve 100 Kva jeneratörler ile uyumlu jeneratör motorlarının üretimini gerçekleştirdi. 2019 yılı sonlarına doğru da 3 silindirli 42 ve 48 Kva jeneratörle uyumlu jeneratör dizel motor üretimine başladı.

TÜMOSAN, 22 Kasım 2018 tarihinde MSB Onaylı Tedarikçi Belgesi aldı.

TÜMOSAN TARAFINDAN GELİŞTİRİLEN MOTORLAR

TÜMOSAN; üretmekte olduğu 45-185 BG aralığındaki 3, 4 ve 6 silindirli dizel motorlara ilave olarak dünyada dizel motor teknolojilerindeki gelişmeler ile ülkemizin ihtiyaçlarını dikkate alarak 2012 yılında TÜBİTAK desteği ile başlattığı “YENİ NESİL DİZEL MOTOR GELİŞTİRİLMESİ VE ÜRETİLMESİ” projesini başarı ile tamamlayarak 4 silindirli 4,5 Litre ve 6 silindirli 6,8 Litre dizel motorları geliştirdi.

Geliştirilen motorlar planlanan bir motor ailesinin üyesi olup, motor ailesi sıralı 4 silindir 155 BG’den V tipi 12 silindirli 1000 BG’ ne kadar dizel motorlardan oluşuyor.

Seri üretimde olan 4 Silindirli motor ailesi 75/85/95/105 ve 115 BG motor güçlerini sunuyor. TÜMOSAN motorları, Türkiye’nin yerli ve milli motor ihtiyacını karşılayabilecek kalitede olduğunu uygulamasını yaptığı tüm projeler ile kanıtlanmış durumda. Ülkemizin milli stratejisi, yerli ve millî üretim hedefleri doğrultusunda TÜMOSAN marka yerli motorların tüm askeri, ticari ve endüstriyel sistemlere uygulanabileceği tespit edilmiştir. Bunlar;

TMSN 4 Silindirli Motor (TMSN X 5.4 & TMSN X 5.5)

TMSN 4 Silindirli İçten Yanmalı Motor, yeni nesil yüksek performanslı askeri şartlarla uyumlu turbo beslemeli, common rail yakıt enjeksiyon sistemine sahip 4 silindirli dizel motor çözümüdür.

TMSN 6 Silindir Motor (TMSN X 7.4 & TMSN X 7.5)

TMSN 6 Silindirli İçten Yanmalı Motor, yeni nesil yüksek performanslı askeri şartlarla uyumlu turbo beslemeli, common rail yakıt enjeksiyon sistemine sahip 6 silindirli dizel motor çözümüdür. Güç aralığı 230-530 BG aralığında olan motor düşük yakıt tüketimi ve uzun servis süreleri ile kullanıcısına düşük maliyet sunuyor.

S8000 3 Silindir Motor

S8000 3 Silindirli İçten Yanmalı Motor düşük Yakıt Tüketimi Sağlayan ve Turbo-Intercooler Teknolojisi ile Yüksek Tork üreten Stage IIIA emisyon standardında çalışan dizel motor çözümüdür. Güç aralığı 55-75BG aralığında olan motor düşük yakıt tüketimi ve uzun servis süreleri ile kullanıcısına düşük maliyet sunuyor.

S8000 4 Silindir Motor

S8000 4 Silindirli İçten Yanmalı Motor, Turbo-Intercooler Teknolojisi ile Yüksek Tork ve Düşük Yakıt Tüketimi Sağlayan, Stage IIIA uyumlu dizel motor çözümüdür. Güç aralığı 75-115 BG aralığında olan motor düşük yakıt tüketimi ve uzun servis süreleri ile kullanıcısına düşük maliyet sunuyor.

S8000 6 Silindir Motor

S8000 6 Silindirli İçten Yanmalı Motor, Turbo-Intercooler Teknolojisi ile Yüksek Tork ve Düşük Yakıt Tüketimi Sağlayan, Stage IIIA uyumlu dizel motor çözümüdür. Güç aralığı 115 -175 BG aralığında olan motor düşük yakıt tüketimi ve uzun servis süreleri ile kullanıcısına düşük maliyet sunuyor.

Ayrıca TÜMOSAN tarafından Hibrit Güç Grubu Platformu ve Konvansiyonel Güç Grubu Platformu geliştirilmiştir.

TÜMOSAN, PUSAT’ın alt yapısını oluşturan konvansiyonel güç grubu ve aktarma organları, TÜMOSAN tarafından zorlu ortam koşullarında görev yapacak şekilde tasarlanmış yerli ve milli bir platformun alt yapısını oluşturuyor. Platform bünyesinde motor olarak, yeni nesil yüksek performanslı, askeri şartlarla uyumlu turbo beslemeli, sabit basınçlı yakıt püskürtme sistemine sahip 4 silindirli TMSN x5.4 ve TMSN x5.5 dizel motorları kullanılmaktadır.

ALP Hafif Paletli Araç Güç Grubu ise Türkiye’de ilk kez tamamen yerli ve milli imkânlarla oluşturulan, 18 ton muharebe ağırlığına kadar hafif ve orta seviye paletli zırhlı araçlar (Yeni Nesil ZMA, Silah Taşıyıcı Araçlar, Zırhlı Muharebe Araçları) ve mevcut M113 araç ailelerinin ihtiyaçlarına doğrudan cevap verebilecek güç grubudur.

TÜMOSAN, yerli ve milli marka olarak geliştirdiği motor ailesinin ikinci aşamasını oluşturan sıralı 4 silindir 5.2 Litre ve sıralı 6 silindir 7.8 Litre dizel motorların tasarım ve prototip çalışmalarına devam etmekte olup projenin devamında sıralı 6 silindir 9 Litre ile V tipi 8 ve 10 silindirli dizel motorlarla 450-1000 BG aralığında ticari ve askeri ihtiyaçlara cevap verecek ürünlerin üretilmesi planlanmıştır.

6 Aralık 2018 tarihinde TÜMOSAN ile Polonya Firması URSUS arasında imzalanan sözleşme ile TÜMOSAN, 2019 yılı başından itibaren URSUS markası ve tasarımı ile yıllık 2000 Adet traktör üreterek firmaya ihraç etmeye başladı.  

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş., 94 bayi, 414 servis, 52 yedek parça bayisi ile müşterilerinin her zaman yanında yer alıyor. TÜMOSAN, aynı zaman yurtdışında çalışmalarını günden güne ilerleterek halihazırda 17 olan yurtdışı distribütörü sayısını daha da artırarak dünyanın her köşesinde müşterileri ile buluşma amacını taşıyor.

İşte bir zamanlar Rahmetli Necmettin Erbakan ve Sedat Çelikdoğan hoca tarafından kurulan üretim yapması sürekli engellenen ve kapatılması düşünülen TÜMOSAN’ın bugünkü geldiği nokta. Demek ki isteyince ve destek verilince aynen KARDEMİR ve PETLAS örneğinde olduğu gibi mucizeler yaratılabiliyormuş.

TÜMOSAN’ı kuruluşundan itibaren emek ve alın terleriyle ülkemizin en büyük sanayi kuruluşlarından birisi haline getiren, bugün hayatta olmayan tüm yönetici ve çalışanlarını minnet ve şükranla yad ederken, Başta TÜMOSAN yönetimi olmak üzere TÜMOSAN’ın yeni vizyonla sürdürülebilir başarıları için emek veren, alın ve akıl teri döken tüm çalışanlarına da sağlıklı uzun ömürler diliyorum.

KAYNAKÇA

https://www.tumosan.com.tr/tr/kurumsal/tarihce

İlhami Pektaş, Yerli ve Milli Üretime Adanmış Bir Ömür-Sedat Çelikdoğan, ARUS yayınları. 1, Sayfa:52-62.