Türkiye’nin Kardeş Ülkesi Azerbaycan İle Her Alanda İlişkiler Gelişiyor

GÜNCEL HABER

Türkiye’nin Kardeş Ülkesi Azerbaycan İle Her Alanda İlişkiler Gelişiyor

-
16.09.2014
333 Okunma

Aynı dilin konuşulduğu iki ülke olan ve “bir millet iki devlet” sloganı kullanılan Azerbaycan ile ilişkiler giderek derinleşiyor. Azerbaycan satınalma gücü paritesine göre kişi başına 14 bin doları geçen GSYH’ye ulaştı. Dünyanın en önemli petrol üreticisi ülkelerinden biri olarak gücünü her geçen gün artırıyor. Bugüne kadar yapılan en büyük özelleştirmelerden biri olan v

Türkiye tarihi açısından önemli ülkelerden biri olan Azerbaycan, uzun süren SSCB döneminin ardından 31 Mayıs 1991’de bağımsızlığını ilan etti. Aslında Azerbaycan, bugüne ulaşan yolda ikinci kez bağımsızlığını kazandı. Bu süreçte de bir çok ilki barındıran bir tarih yaşadı. Bugünkü modern Azerbaycan ise petrol gelirleriyle hızla kalkınan ve hayat standardı hızla yükselen bir ülke olarak Dünya tarihindeki yerini aldı. Makroekonomik olarak güçlü bir yapıya ulaşan Azerbaycan Türkiye’nin en önemli siyasi ve ticari partneri durumunda. İki ülke arasında savunma sanayinden tüketim ürünlerine kadar geniş bir alanda ticaret gerçekleşiyor. Fazla bilinmese de Türkiye ile Azerbaycan sınır komşusu. Azerbaycan ile doğrudan bağlantısı bulunmayan Nahçıvan, varlığını Türkiye ile birlikte yürütüyor.

Azeriler, Türk coğrafyasının ilk “Cumhuriyetini” 28 Mayıs 1918’de kurdu. Azerbaycan, kadınlara seçme hakkını veren ilk Müslüman ülke olarak da tarihe geçti. Modern Azerbaycan, SSCB döneminin ardından ilan edilen bağımsızlığı değil, ilk cumhuriyetin ilan edildiği tarih olan 28 Mayıs’ı “milli gün” olarak seçti ve kutlamaya başladı. Bakü’nın Rus işgalinde olması nedeniyle Gence’de kurulan bu ilk Cumhuriyet fazla uzun ömürlü olmadı ama Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda Azerbaycan ve Kafk as cumhuriyetlerini desteklemek için oluşturduğu “Kafk as İslam Ordusu”nun Bakü’yü kurtarmayı başarması hep hatırlandı. Bu birliktelik, Osmanlı’nın Birinci Dünya Savaşında yenilmesiyle bu ülkeden Osmanlı vatandaşı askerlerin ayrılmasıyla sonuçlansa da iki ülke arasında kardeşlik bağını pekiştirdi. Azerbaycan’ın ilk Cumhuriyetin ise hızla güçlenen Sovyetler Birliği tarafından 1920’de bağımsızlığı sonlandırıldı ve SSCB dönemi başladı.

Modern Azerbaycan ise 1991’deki bağımsızlığın ardından, Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecindeki en önemli olaylardan biriyle yaşamına başladı. SSCB döneminde 1988 yılında Azerbaycan’a bağlı Dağlık Karabağ Özerk Cumhuriyeti’nin SSCB’ye doğrudan bağlanmasını isteyen Ermenistan ve bölgede yaşayan Ermenilerle başlayan sorunlar, SSCB’nin dağılmasının ardından sıcak çatışmaya dönüştü. 1994’e kadar devam eden iki ülke arasındaki çatışmalar, Azerbaycan’ın siyasal istikrarsızlığa düşmesiyle bölgenin Ermenistan tarafından işgaliyle sonuçlandı. Birleşmiş Milletler, iki ayrı kararla Ermenistan’ın tutumunu kınadı. Bölge hala işgal altında ve kırılgan bir ateşkes anlaşmasıyla, zaman zaman ortaya çıkan çatışmalarla sorun devam ediyor.

-Ateşin Ülkesi

Azerbaycan, ürettiği petrolü başta Bakü- Tiflis-Ceyhan olmak üzere Türkiye ve Rusya üzerinden dünya pazarlarına sunma fırsatı bulmasının ardından hızla kalkınmaya başladı. Bakü bölgesi ağırlıklı olmak üzere yoğun bir altyapı yatırımı yürüten Azerbaycan modern bir görünüme kavuştu. Tarihi olarak “Rüzgar Şehri” sıfatıyla anılan Bakü, bütün dünyanın ilgisini çeken şehirlerden biri haline geldi. Azerbaycan, son yıllarda “Land of Fire” sloganıyla da küresel bir tanıtım ve halkla ilişkiler faaliyetine girişti.

Başkanlık yönetimi uygulanan ülkede, 125 milletvekillik yasama organı bulunuyor. Başkanlık için ise 5 yılda bir seçim yapılıyor. Toplam 9.2 milyon nüfusa sahip Azerbaycan’da, Başkent Bakü 2 milyonu geçen nüfusla her alanda ağırlık taşıyor.

-Türkiye ile yoğun ekonomik ilişkileri var

Azerbaycan, Türkiye ile hem mal hem de hizmet ticaretinde en öncelikli ülkeler arasında geliyor. Türkiye’nin ülkeye 2.9 milyar dolar ihracatına karşılık, 333 milyon dolarlık ithalatı bulunuyor. Azerbaycan’dan boru hattıyla gelen ve Ceyhan’dan uluslar arası piyasalara satılan petrol çoğu ülke tarafından Türkiye ihracatı rakamlarına dahil edilse de uluslar arası anlaşmalar gereği bu petrol Türkiye üzerinden sadece transit olarak satılan mal niteliği taşıyor. Azerbaycan’ın olası nakil imkanlarını geliştirmesinin ardından Türkiye’nin daha fazla hampetrol ve gaz satınalma imkanı bulmasıyla bu dengenin daha da iyileşmesi olası. Hizmetler alanında ise ülkedeki hemen hemen bütün büyük inşaat işleri Türk müteahhitlik fi rmaları tarafından gerçekleştiriliyor. Ayrıca, Azeri turistlerin en fazla tercih ettiği ülkelerin ön sıralarında Türkiye bulunuyor.

Ekonomi Bakanlığı verilerine göre Türkiye, Azerbaycan’ın en fazla ithalat yaptığı ülke konumunda. Türkiye ile hemen hemen aynı seviyede Rusya’dan ithalat yapan Azerbaycan’ın diğer ithalat partnerleri sırasıyla Almanya ve ABD. İhracat yaptığı ülkeler ise Azeri petrollerinin en büyük alıcıları olan İtalya ve Hindistan. Bu ülkeleri Fransa, Endonezya, İsrail ve ABD takip ediyor.

Türkiye’den Azerbaycan’a en fazla ihraç edilen ürün grupları inşaat malzemeleri, mobilya, mücevher, elektrik elektronik parçaları, hijyenik tüketim malları, plastikler, hijyenik kimyasallar, işlenmiş taşlar olarak sıralandı. Azerbaycan’a hemen hemen bütün imalat sanayii kollarında ihracat gerçekleştiriliyor.

İki ülke arasında, ticaret ve ekonomik işbirliği, yatırımların karşılıklı teşviki, çifte verginin önlenmesi, uzun dönemli ticari plan anlaşmaları bulunuyor. Rusya’nın Azerbaycan’a BDT’den kaynaklı olarak gümrüksüz ticaret yapabilmesi ve SSCB döneminden kalan ekonomik entegrasyonu nedeniyle, İran’ın ise doğrudan kara erişimi bulunması nedeniyle ticaret avantajı bulunuyor. Türkiye’nin deniz ve kara yoluyla Azerbaycan’a doğrudan erişimi bulunmuyor. Buna karşılık İran ve Gürcistan üzerinden ulaşılabiliyor. Türkiye’nin önderlik ettiği Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesinde ise inşaat devam ediyor. Planlara göre bu hat 2015 ikinci yarısında işletmeye alınacak.

-Petrol ana gelir kaynağı

Azerbaycan’ın kanıtlanmış petrol rezervleri SOCAR verilerine göre 17,5 milyar varil olarak belirlendi. Ülke, yirminci yüzyılın başlarından itibaren petrol keşfedilen Hazar denizi kıyısına hakim olduğu için emperyalist devletlerin ilgisini çekti. Ülkenin en büyük petrol şirketi SOCAR petrol üretiminde lisans sahibi olsa da, ihraç edilen petrolün büyük kısmı BP tarafından kontrol edilen Azerbaijan International Operating Company (AIOC) tarafından yürütülüyor. Dünyanın ilk petrol platformunun kurulduğu Hazar denizindeki hampetrol yataklarında en büyük dış yatırımcı İngiltere konumunda. TPAO da bu yataklardan bazılarında hisse sahibi. Azerbaycan, bunun dışında BP verilerine göre 1,35 trilyon metreküp gaz rezervine de sahip. Türkiye, Azerbaycan’dan gaz ve petrol ithal eden ve bunları transit olarak taşıyan ülke olarak kritik bir işbirliği ülkesi konumunda bulunuyor.

Avrupa’nın gaz kaynaklarını çeşitlendirme projesi kapsamında, Azerbaycan gazının batıya ulaştırılması yönünde Türkiye ve Azerbaycan birlikte çalışıyor. Zaman zaman projeler geliştirilse de bugüne kadar herhangi bir hat başarılamadı. Türkiye kendi içinde başlattığı bir projeyle Avrupa sınırına kadar gaz götürebilecek bir hattı inşa etmeyi dahi gündemine aldı. Bu projeler, Ortadoğu-Kafkas bölgesinde Avrupa, Türkiye ve Rusya’nın dâhil olduğu bir stratejik satranç olarak uzun süredir devam ediyor.

-Azerbaycan plastik sektörü açısından önemli

Azerbaycan, plastik sanayii açısından Türkiye’nin en önemli partnerlerinden biri durumunda bulunuyor. 2013 sonu itibariyle PLASFED verilerine göre Azerbaycan 216 milyon dolar ile en fazla plastik mamul ihraç edilen dördüncü ülke durumunda. Türkiye’nin az da olsa ihracat başarısı gösterdiği plastik işleme makineleri ile aksam ve parçaları sektöründe de en fazla ihracat yapılan 6. ülke seviyesinde.

Azerbaycan’ın Türkiye plastik sektörü açısından önemi, Azerbaycan devlet petrol şirketi SOCAR’ın, hampetrol işleyerek plastik hammaddesi üretme yeteneğine sahip tek önemli şirketi Petkim’i satın almasıyla daha da arttı. Petkim, başarısız bir ihale denemesinin ardından, yüzde 34,5 oranındaki hissesi halka arz edilmesinin ardından ikinci kez ihale edildi.

Temmuz 2007’de 2 milyar 50 milyon Dolara bu ihalede SOCAR tarafından satın alındı. Daha sonra, kamuda kalan yüzde 10,32 oranındaki hisse de yapılan ihale sonucunda 168,5 milyon dolara SOCAR tarafından satın alındı.

SOCAR, bu satın almaların ardından Türkiye’deki en büyük reel sektör yatırımlarından birini başlattı. Yarısı yeni rafi neri olan Star için olmak üzere, yapılanma, liman, ulaştırma dahil toplam tahmini maliyeti 10 milyar doları bulacak bir yatırım programı ilan edildi. Azerbaycan bu stratejik alımla, Ortadoğu ve Körfez bölgesinde petrol üreticisi çoğu ülkenin sahip olmadığı, petrokimya alanında üretimi yeteneklerine kavuşmuş oldu.

-Tüketim artıyor

Azerbaycan, son dönemde sağladığı ekonomik gelişmeler sayesinde, plastik sektörü açısından da önem taşıyan tüketim mallarında hızlı bir büyümeye girdi. Ülkede her ne kadar çarşı-pazar ve küçük dükkanlarda yoğunlaşan bir perakende sektörü bulunsa da, son dönemde hızla sayıları ve güçleri artan organize perakendecilik yaygınlaştı. Ekonomi Bakanlığı yayınlarında, göre ülkede faaliyet gösteren üç büyük market zincirinde satılan malların yüzde 46’sı Türkiye menşeli, yüzde 25’i Rusya, yüzde 20’si İran ve yüzde 6’sı Avrupa menşeli olduğu bilgisi yer aldı.

-Azerbaycan, gezmeye-görmeye değer bir ülke

Azerbaycan her ne kadar Türk vatandaşlarından vize talep eden ülkelerden olsa da, ücret karşılığı Bakü Haydar Aliyev havalimanında iki vesikalık fotoğrafl a vize alınabiliyor. Ankara ve İstanbul’daki konsolosluklardan ise ücretsiz vize alınabiliyor. Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi ile hemen hemen aynı. Kısa sürede adapte olunabiliyor. Hatta Azeriler, Türkiye Türkçesini daha kolay anlıyor. Türkiye’de çok sevilen Azeri türküleri ve Azeri Türklerden dolayı aslında dile aşinalık çok yüksek.

Ülkenin başkenti Bakü, sosyalist dönemde gelişen kültürel ortamın izlerini taşıyan faaliyetler sunuyor. Ülkede, klasik müzik, bale, güzel sanatların hemen her dalının seçkin örnekleri sunuluyor. Bakü, eski ve yeni mimarisiyle ve zengin kültür-eğlence ortamıyla ziyaretçilerin tamamını etkileyen bir şehir olarak biliniyor.

-Sadece Azerbaycan’da !

Azerbaycan devlet kaynaklarından derlenen bilgilere göre, sadece bu ülkede görülebilecek farklı özelliklere ve yerlere, bitkilere sahip bir ülke. Azerbaycan, Kafk as bölgesinin özellikleri ile Hazar denizinin etkilediği bir coğrafyada olduğu için 9 farklı iklim özelliklerini barındırıyor. Azerbaycan’ın endemik ağaçlarından olan, yanmayan, çok sert ve katı olmasına rağmen suda batmayan dokuya sahip Demirağaç, sadece bu ülkede doğal olarak yetişiyor. Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de bulunan Devlet Meydanı’ndaki bayrak direği, 162 metre yüksekliğiyle resmi olarak Dünyanın en yüksek bayrak direği. Bu direkte asılı Azerbaycan bayrağı ise 70 metre uzunluğunda ve 32 metre genişliğinde.

Nahçivan’da bulunan Tuz Dağı da sadece bu ülkede görülebilecek özelliklere sahip. 90 milyon ton ağırlığındaki tuz ağırlıklı kütlede, 6 bin yıl önce tuz elde edilerek ticaretinin yapıldığı biliniyor. Bu bölgede Tuz Dağı Fizyoterapi Merkezi faaliyetini sürdürüyor.

Bakü’nın Hazar ilçesinde bulunan ve Hazar denizine uzanan petrol platformu, dünyada kurulmuş ilk petrol platformu özelliğiyle biliniyor. Temeli 1947 yılında atılan ve sadece bu bölgede bulunan Neft (Petrol) taşlarının kullanıldığı platform, dünya tarafından modern dönemde bir kez daha James Bond film serisinin The World Is Not Enough bölümünün de önemli bir kısmının çekildiği yer olarak tanındı.

Gobustan Koruluğu bölgesinde insanlık tarihinin ilk izleri olan mağara ve taş örnekleri bulunuyor. Koruluk Garadağ ilçesinin Gobustan kasabasında, başkent Bakü’den 56 km uzakta bulunuyor. Bu bölgede bir de müze faaliyet gösteriyor. Dünyada nadir görülen kendiliğinden gaz çıkışı kaynaklı sürekli yanan yer üstü oluşumlarından biri de Azerbaycan’da bulunuyor. İslamiyet öncesi tapınılan bölgelerden biri olan Yanardağ, yer altı zayıf volkanlar kaynaklı su ve gaz çıkışına bağlı bir sürekli yangından oluşuyor. Alevler zaman zaman 15 metre yüksekliğe ulaşabiliyor.

Azerbaycan’ın kavşak özelliğinin en önemlilerinden biri de Ateşgah tapınağında görülüyor. Kendiliğinden çıkan doğalgazın sürekli yanması sonucu, milattan önce 1700’lü yıllarda Hindistan merkezli bir dini inancı taşıyanlar tarafından, bu ateşin üzerine inşa edilen ve kulelerinden sürekli olarak ateş çıkan yapının benzeri sadece Kuzey Hindistan’da bir adet bulunuyor. Ateşgah tapınağı eşsiz bir görünüm sunuyor. Ateşgah, Abşeron yarımadasındaki Surahanı köyü yakınlarında bulunuyor.

Azerbaycan, dünyanın en ilginç halklarından birine de ev sahipliği yapıyor. “Hınalıklılar”, Azerbaycan ve belki de dünyadaki en küçük azınlık topluluklarından biri. “Hınalıklılar” adı verilen ve tek bir köyde varlığını sürdüren bu ulus, Kafkas dil ailesine ait bir dil konuşuyor ve Dünyada, tek dile ve tek yerleşim bölgesine mensup nadir halk olarak biliniyor. Hınalıkların yaşadığı Hınalık köyü, Guba ilçesinde bulunuyor.